Hatim Nedir? Sadece Ramazan Ayında mı Hatim Yapılır?
Hatim kelimesi sözlükte bitirmek, sona erdirmek manasına gelir.
Bir kişi için; hatmetti dendiğinde; o kişinin Kur’an ı ezbere veya yüzünden başından sonuna kadar okuyarak bitirdiğini anlarız. Genelde ezbere olarak Kur’an’ı baştan sona okuyarak bitiren bir kişi için biz “hafızlığını bitirdi” deriz ama Araplar hafızlık olarak yani ezbere Kur’an’ı bitirenler için de “hatmetti ” kelimesini kullanırlar.
Belki de “hatmetmek” deyince bizlerin aklına ilk olarak sadece yüzünden okuyarak yapılan hatim gelir ama hatim hem ezbere hem de namaz içinde okuyarak, namazla da olur.
Kur’an ı tek başına okuyanın onu namazda hatmetmesi güzel görülmüştür. Sabah namazının sünnetinde veya akşam namazının sünnetinde daha faziletli görülmüştür.[1] Bunun sebebi de bu konu ile ilgili delillerin, rivayetlerin olmasıdır.
Hatim yapma vakti ile ilgili olarak, ünlü tabiin kıraat âlimi Talha bin Musarrif ve Mücahid ibn-cebr’den şöyle bir rivayet vardır;
“Bir kimse günün herhangi bir saatinde Kur’an ı Kerimi hatmederse, melekler akşama kadar onun günahlarının affedilmesi için dua ederler. Aynı şekilde gecenin herhangi bir saatinde hatmederse, melekler sabaha kadar onun günahlarının affedilmesi için ona dua ederler.”[2]
Bunu ancak hafız olanlar yapabilir. Namaz dışında tek başına hatim yapan kimsenin ve cemaat halinde topluca hatim yapanların da günün ilk saatlerinde yapmaları güzel görülmüştür.
Bazı âlimler hatim yapacakları gün oruçlu olmaya gayret gösterirlerdi.[3]
Abdullah ibni Abbas (Radıyallahu anhuma) , Kur-an’ı hatmedecek kişiden haberdar olmak için birini görevlendirirdi.[4]
Enes ibni Malik (Radıyallahu anhu) ,Kur’an-ı Kerim’i hatmedeceği zaman ailesini toplar ve dua ederdi.
Birbirlerini hatim duası yapacakları zaman davet ederler; “Biz Kur’an ı Kerim’in hatim duasını yapmak istediğimiz için seni çağırdık. Çünkü Kur’an hatmi sırasında yapılan dua makbuldür.[5]
Hatim Duası Ne Zaman Yapılır?
Hatim yapar yapmaz dua edilmelidir. Dua ederken ısrarla ve önemli işler için dua edilmelidir. Müslümanların yöneticilerinin ve diğer idarecilerinin başarılı ve mükemmel bir yönetime sahip olmaları için çok dua edilmelidir. Abdullah ibnul Mübarek- Allah ondan razı olsun- Müslüman erkeklere ve kadınlara, çok dua ederdi. Kur’an’dan dua ayetleri ve sahih hadislerle bize öğretilen dualarla dua edilebilir. Bir hatim yapınca yenisine başlamak sünnettir. Enes ibni Mâlik’ten (Radıyallahu anh) rivayet edildiğine göre, Rasûllullah (Sallallahu aleyhi ve sellem) :
“Amellerin en hayırlısı, konup göçmektir ” buyurdu. Ashab ı kiram , “Ya Rasûlallah! Konup göçmek nedir? diye sorunca şöyle buyurdu:
“Kur’an ı hatmetmek ve ona tekrar başlamaktır.[6] (Sünen-i Tirmîzî)
Ramazan Ayı Kur’an Ayıdır
Ramazan ayında Kur-an okumaya ayrı bir önem verilmelidir. Ramazan ayının son on günü daha çok Kur’an okunmalıdır. Ayrıca Zilhicce ayının ilk on günü, Arefe günü, Cuma günü, sabah namazından sonra ve geceleri makbul vakitlerdir. Bu vakitlerde Kur-an okumaya özen gösterilmelidir.
En Çok Okunması Tavsiye Edilen Sureler
Yasin suresi, Vakıa suresi, Tebareke suresini her gün okumalıdır. Cuma günü veya gecesi Kehf suresi okunmalıdır. “Cuma gecesi Kehf suresini kim okursa, kendisiyle Kâbe’nin arası nur ile aydınlatılır.”[7]hadisi ile amel edilmeli, her hafta düzenli olarak okunmalıdır.
Sahabe Nasıl Hatim Yapardı
Kur’an ı Kerim okuma ve hatim yapma sadece Ramazan ayına mahsus değildir.
Kur’an okumayı bir ibadet hâline getirip bunu hiç bırakmamalıyız.
Bazı âlimler iki ayda bir, bazıları ayda bir, bazıları on gecede bir hatim yapardı.
Bazıları sekiz gecede, bazıları yedi, altı, beş, dört, üç, iki gecede hatim yaparken, bir gün ve bir gecede hatim yapanlar da vardı.
Kur’an ı Kerim’i bir rekatta hatmeden sahabeler de vardır; Osman ibni Affan (Radıyallahu anhu), Temim ed Dâr-i tabiinden Said ibni Cübeyr Kâbe’de bir rekatta Kur’an’ı hatmederlerdi.[8]
Hanefi mezhebinin imam-ı Ebu Hanife şöyle der; “senede iki defa Kur’an’ı hatmeden, Kur’an’ın hakkını vermiş olur.” (https://kuran-ikerim.org/kuran-hatmi-ve-duasi)
Hasan bin Ziyad, İmam Âzam Ebû Hanife’nin şöyle bir sözünü nakleder:
“Kur’ân-ı Kerîm’i senede iki defa hatmeden kimse Kur’ân’ın hakkını vermiş olur. Çünkü Rasûlullah (Sallallâhü aleyhi vesellem) vefatı senesinde Kur’an’ı Cebrail Aleyhisselam’a iki kere arz etmişti.” (https: kuran-ikerim.org)
Kur’an-ı Kerim’i hatmetme konusu kişiden kişiye değişir. Kur’an ı Kerim’in derin manalarını, ilahî hakikatlerini ve ince sırlarını anlamak isteyen kimse, bunları nasıl elde edebiliyorsa o müddet içinde okumalıdır.
Rasûlullah’ın (Sallallahu aleyhi ve sellem) tavsiyesi şöyledir;
“Kur’an ı Kerim’i üç günden daha kısa sürede hatmeden, okuduğundan bir şey anlamaz”.
(Ebu Davud)
Önemli olan tertiline uyarak yavaş yavaş okumak ve okuduklarını da tefekkür etmektir.
Nureddin Yıldız hocamız Kur-an’ın nasıl okunması gerektiğini şöyle özetlemiştir, bu ifadeleri dikkatlice okuyalım:
Kur’an’ın en bariz özelliği mahza (sadece ve yalnızca, ancak ) ibadet oluşudur. Bu da şu demektir: Ne için ve nasıl okunursa okunsun; Kur’an ibadettir, ecir kaynağıdır. İlim maksadı ile okunur, ibadet olur; şifa maksadı ile okunur, ibadet olur. Zikir maksadı ile okunur, ibadet olur. O, mahza ibadettir. Ne kadar okuyabilirsek o kadar okumak içindir o.
Kur’an okumayı ilimden ayırabiliriz. Yani, hiçbir şey anlamadan da okusak yine ‘Kur’an okuyan’ biri olmuş oluruz. Elbette anlayarak, içine dalarak okumak daha evladır. Ama anlamadığından dolayı hiç kimsenin o lezzetten mahrum kalmaması gerekir. ‘Keşke anlasak!’ yerine ‘Bari anlamadan da olsa okuyalım.’ demeliyiz. İlk fırsatta da onu anlama cihadına yoğunlaşırız.
Kur’an’dan etkilenmek, bilgi ile değildir. Arapça bilmek veya tefsirini bilmek nicelerini, daha çok cehennem derinliklerine itmiştir. Ondan etkilenmek için güçlü ve saf bir imana, bakış tarzına sahip olmak gerekiyor. Kur’an, muhtevasındaki fıkıh meselelerine, tarihi vakıalara bile takılmadan, ‘Allah’ın sözü olarak” dinlenerek okunabildiğinde yürekleri yakar ve mümini kanatlandırıp Arş’a doğru uçurur. Bu gerçekleşmeden okunur dinlenirse, okuyanın sesi kişiyi alıp götürebilir ki faydası var mı yok mu bilemeyiz. Önce onu, ‘Rabbimizin kitabı, bendeki emaneti, benim çarem, cennetim, lehimde veya aleyhimdeki belgem!’ diye göreceğiz. İş, buradan başlıyor.
Meal/Tefsir Okumak Gerekli midir?
Kur’an bize indi. Onu anlamaya, anladığımıza göre yaşamaya mecburuz. Ve bunu yapmadıkça da önümüz açılmayacaktır. Meal de tefsir de bize gereklidir. Şu var ki, meal veya tefsir için bir alt yapımızın oluşması gerekiyor. Bu birinci mesele. İkinci mesele de şudur: Kur’an salt okunur bir kitaptır ama salt anlaşılabilir bir kitap değildir. Muhakkak bir ek bilgi gerekmektedir. Bu ek bilgi ihtiyacı da nesiller Peygamber Aleyhisselam’dan uzaklaştıkça artarak devam etmektedir. Bu hususa, meal okurken de tefsir okurken de dikkat edilmelidir.
Kur’an dersleri, tartışmaları ile geceler boyu oturup kalktıktan sonra sabah namazına kalkmayanlar sadece kendilerini aldatmakta, belki de bal kavanozunu dışından yalamaktadırlar (Nureddin yıldız)
Kur’an’ı hatmetme konusunu en az senede iki hatim yapan Kur’an’ın hakkını vermiştir diyen İmam Ebu Hanife’nin görüşünü esas alırsak ve bunu senenin 11 ayına paylaştırılacak olursak şöyle bir program yapabiliriz; toplam 600 sayfalık Kur’an’ı 330 güne yani on bir aya bölersek, günde 2 sayfa Kur’an okuyarak, meali ile birlikte 11 ayda hatim edilir. Ramazan’da da her gün bir cüz okunarak senede iki hatim yapılır.
Eğer her aydan on günü mazeret sebebiyle çıkarırsak, günde 3 sayfa meali ile beraber okunarak hatim yapılmış olunur. Önemli olan Kur’an ile her gün bağlantı kurulması, Kur’an’ın nuru ve bereketi ile bereketlenilmesidir. “Allah katında amellerin en faziletlisi az da olsa sürekli olanıdır. “( Buhârî, İman 32)
Az da olsa her gün 2 sayfa okumak, ayda bir kez Kur’an’ı açıp 60 sayfa okumaktan daha hayırlıdır. Kur’an ı gece ve gündüz demeden her zaman okuyanlardan ve okuduğunu tefekkür edip hayatına nakşedip yaşayanlardan, Kur’an’ın ahlakı ile ahlaklananlardan olmak duasıyla…
Sevgi Yağcıoğlu
Kaynaklar
İmam Nevevi, Et-Tibyan
https://kuran-ikerim.org/kuran-hatmi-ve-duasi
https: kuran-ikerim.org
[1] Et-Tibyan s. 269
[2] Et-Tibyan s. 112
[3] Et-Tibyan s. 270
[4] Et-Tibyan s. 271
[5] Et-Tibyan s. 271
[6] Et-Tibyan s. 280
[7] Et-Tibyan s. 307
[8] Et-Tibyan s. 109