Kadir Gecesi Tam Olarak Ne Zamandır?

Kadir Gecesinin Fazileti Nedir?

• وَعَنْ أَبي هُريرةَ رَضِيَ اللَّه عَنْهُ ، عن النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال : « مَنْ قام لَيْلَةَ القَدْرِ إِيماناً واحْتِسَاباً ، غُفِر لَهُ ما تقدَّم مِنْ ذنْبِهِ » متفقٌ عليه .

1. Ebû Hüreyre’den (Radıyallahu anh) rivayet edildiğine göre Nebî (Sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:

“Faziletine inanarak ve karşılığını Allah’tan bekleyerek Kadir gecesini değerlendiren kişinin geçmiş günahları bağışlanır.”

Buhârî, Îmân 25, 27, 28, 35, Savm 6, Terâvih 1, Leyletü’l-kadr 1; Müslim, Müsâfirîn 173-176. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Ramazan 1; Tirmizî, Savm 1; Nesâî, Kıyâmü’l-leyl 3, Savm 39-40; İbni Mâce, İkâmet 173, Sıyâm 2, 39

Açıklamalar

Kadir suresinde kıymeti anlatılan ve fakat zamanı kesin olarak açıklanmayan o kutlu gecenin fazilet ve bereketine gönülden inanıp sevabını sadece Allah’tan bekleyerek ibadet, dua ve hayır hasenat ile o geceyi ihya edip değerlendirmeye çalışan müminlerin elde edecekleri kazanç, geçmiş günahlarının bağışlanmasıdır. Bu, küçümsenecek bir sonuç olmadığı gibi, hadisin ifadesiyle iman ve ihtisaba dayalı ihya da basit ve rastgele kayıtlar değildir.

İman, her işimizde temel şarttır. Yapılan her ibadet de Allah rızasını gözeterek, mükâfatı sadece ve sadece O’ndan bekleyerek (ihtisâb) ifa edilmelidir. Hadisteki bu iki şart, ibadetlerin başka maksatlarla da yapılabileceğini fakat bunların hiçbir olumlu sonuç vermeyeceğini anlatmaktadır. İnanmadığı halde ya da gösteriş olsun diye böyle müstesna gün ve gecelerde birtakım girişimlerde bulunanlar, ancak kendilerini aldatırlar ve boşuna yorulmuş olurlar. Âdet olduğu için değil, içinden gelerek Kadir gecesini değerlendirmeye çalışmak önemlidir. Bunun sonucu ise, geçmiş günahlardan arınmaktır. İnsanın geçmişi, sırtında bir kambur gibi daima kendisini takip eder. Günah ve vebal yükü altındaki insan, böylesi fırsatlarda işte o yükten kurtulma imkânını yakalar. Bu, son derece rahatlatıcı bir sonuçtur. Yeni doğmuş gibi, hayata yeniden başlamayı kim istemez?

Şu halde Kadir gecesini nasıl değerlendirmek gerekmektedir? Nevevî, bununla ilgili olarak ikisi Hz. Peygamber’in davranışını biri de bir tavsiyesini ihtiva eden üç hadisi bu konunun sonunda zikretmiştir. Bu soruyu o hadislerin açıklamasında cevaplandıracağız. Burada sadece Kadir gecesini ihya etmenin önemi ve neticesi bildirilmekte ve buna teşvik edilmektedir.

Hadisten öğrendiklerimiz;

1. Kadir gecesi, kadri yüce bir gecedir.
2. Değer ve faziletine inanarak ve karşılığını Allah’tan bekleyerek bu geceyi ihya eden, geçmiş günahlarından arınır.
3. İnançsız ve ihlassız yapılacak herhangi bir dinî davranışın kıymeti yoktur.

1193- وعن ابنِ عُمر رضِيَ اللَّه عَنهما أَنَّ رِجَالاً مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم ، أُرُوا ليْلَةَ القَدْرِ في المنَامِ في السَّبْعِ الأَواخِرِ ، فَقال رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « أَرى رُؤيَاكُمْ قَدْ تَواطَأَتْ في السَّبْعِ الأَوَاخِرِ ، فَمَنْ كَانَ مُتحَرِّيهَا ، فَلْيَتَحرَّهَآ في السبْعِ الأَواخِرِ » متُفقٌ عليهِ .

1193. Abdullah İbni Ömer’den (Radıyallahu anhümâ) rivayet edildiğine göre, bir grup sahabe, rüyalarında Kadir gecesinin Ramazan’ın son yedi gecesinde olduğunu görmüşler (ve bunu Hz. Peygamber’e bildirmişler)di. Bunun üzerine Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:

• “Kadir gecesi ile ilgili rüyalarınızın, ramazanın son yedi gecesi üzerinde toplandığını görüyorum. O halde Kadir gecesini arayan onu Ramazan’ın son yedi gecesinde arasın!”

1194- وعنْ عائِشَةَ رَضِيَ اللَّه عنْهَا ، قَالَتْ : كانَ رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُجاوِزُ في العَشْـرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رمضَانَ ، ويَقُول : « تحَرَّوْا لَيْلَةَ القَدْرِ في العشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضانَ»متفقٌ عليه .

1194. Hz. Âişe’den (Radıyallahu anhâ) rivayet edildiğine göre Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem) Ramazan ayının son on gününde câmiye kapanır ibadete soyunur ve şöyle buyururdu:

“Kadir gecesini ramazanın son on günü içinde arayınız!”

Buhârî, Leyletü’l-kadr 3; Müslim, Sıyâm 219. Ayrıca bk. Tirmizî, Savm 72

1197 numaralı hadis ile birlikte açıklanacaktır.

1195- وَعَنْها رَضِيَ اللَّه عنها أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَالَ : « تَحرّوْا لَيْلةَ القَدْرِ في الوتْـرِ من العَشْرِ الأَواخِرِ منْ رمَضَانَ » رواهُ البخاريُّ .

1195. Hz. Âişe’den (Radıyallahu anhâ) rivayet edildiğine göre Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:

“Kadir gecesini Ramazan’ın son on günündeki tek gecelerde arayın!”

1196- وعَنْهَا رَضَيَ اللَّه عَنْهَا ، قَالَتْ : كَانَ رسُول اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « إِذا دَخَلَ العَشْرُ الأَوَاخِرُ مِنْ رمَضَانَ ، أَحْيا اللَّيْلَ ، وَأَيْقَظَ أَهْلَه ، وجَدَّ وَشَدَّ المِئزرَ »متفقٌ عليه .

1196. Yine Âişe (Radıyallahu anhâ) şöyle dedi:

Ramazan ayının son on günü girdiğinde Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem) geceleri ihya eder, ev halkını uyandırır, ciddiyetle ibadete soyunur ve eşleriyle ilişkiyi keserdi.

Buhârî, Leyletül-kadr 5; Müslim, İ’tikaf 7. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Ramazan 1; Nesâî, Kıyâmü’l-leyl 17; İbni Mâce, Sıyâm 57

1197 numaralı hadis ile birlikte açıklanacaktır.

1197- وَعَنْهَا قَالَتْ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يَجْتَهِدُ فِي رَمضانَ مَالا يَجْتَهِدُ في غَيْرِهِ ، وفي العَشْرِ الأَوَاخِرِ منْه ، مَالا يَجْتَهدُ في غَيْرِهِ » رواهُ مسلمٌ .

1197. Yine Hz. Âişe’den (Radıyallahu anhâ) rivayet edildiğine göre Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem), Ramazan’da diğer aylardan daha fazla (kulluk yapmaya) çalışırdı. Ramazan’ın son on gününde de Ramazan’ın öteki günlerinden daha fazla ibadet ederdi.

Müslim, İ’tikâf 8. Ayrıca bk. Tirmizî, Savm 72; İbni Mâce, Sıyâm 57

Açıklamalar

Bu beş hadis-i şerifin beşi de Kadir gecesinin hangi gece olduğunu belirlemeye yönelik ipuçları ihtiva etmektedir. İlk üçü Sevgili Peygamberimiz’in sözlü tavsiyelerini, son ikisi de bizzat onun tavrını bize nakletmektedir. Böylece hem sözlü hem de fiilî sünnet, Kadir gecesinin Ramazan ayının son on günü içindeki gecelerden biri olduğu konusunda ağırlıklı bir kanaat vermektedir. Ayrıca son iki hadis, Ramazan’ın son on günü mescitte ibadete çekilme anlamındaki itikâf sünnetini de gündeme getirmektedir.

Kadir ve kıymetinin pek yüksek olduğuna daha önceki ayetler ve hadiste dikkat çekilen Kadir gecesinin hangi geceye rastladığı pek tabii olarak merak konusudur. Bu beş hadis işte bu merakımızı gidermeye yönelik işaretler taşımaktadır. Aslında bu durum merakımızı gidermekte midir, artırmakta mıdır o da pek belli değildir.

İbni Ömer’in rivayetinden, sahabelerden bir grubun Kadir gecesinin Ramazan’ın son yedi gecesinde olduğuna dair rüyalar gördüğünü öğreniyoruz. Şu halde ashabı-ı kiram da pek tabii olarak bu mübarek gecenin hangi gece olduğunu rüyalarına girecek kadar merak etmişler. Ancak yine de bu mübarek gece kesin olarak tespit edilememiş, “son yedi geceden biri” gibi esnek bir tespit söz konusu olabilmiştir. Peygamber Efendimiz de rüyaların bu son yedi gece üzerinde toplanmasını dikkate alarak, “Kim Kadir gecesinin zamanını merak edip aramaya kalkarsa onu Ramazan ayının son yedi gecesi içinde arasın” buyurmak suretiyle genel bir arama alanı tayin etmiştir. Ancak bu son yedi gecenin, yirmi birinci geceden sonraki yedi gece mi, yoksa en sondan başlamak üzere 23. veya 24. geceyi de içine alan yedi gece mi olduğunda görüş ayrılığı bulunmaktadır. Yoksa tek sayılı son yedi gece mi olduğu (ki bu takdirde 17. gece de bu sayımın içine girer) üzerinde durulmuştur. Ancak bu son ihtimal, aşağıdaki hadisler dikkate alınınca oldukça zayıflamaktadır.

İkinci hadiste bu alan, birinci hadisteki yedi gecenin de içinde bulunduğu “Ramazan ayının son on günü” olarak gösterilmiştir. Bu tespit ve tavsiye, otuz günlük ay üzerinden son on gün, yani son üçte biri gibi daha genel bir taksimin sonucudur. Son yedi gün belirlemesine asla aykırı değildir.

Üçüncü hadiste ise, Kadir gecesinin, son on günün tek sayı ile ifade edilen gecelerinde aranması tavsiye edilmektedir. Böylece son on gün içindeki tek sayılı (21, 23, 25, 27 ve 29) beş geceden birinin Kadir gecesi olabileceği ortaya çıkmaktadır.

Memleketimizde ve İslâm dünyasında Ramazan’ın 27. gecesi Kadir gecesi olarak bilinmekte ve ihya edilmeye çalışılmaktadır.

Kandil gecelerini veya herhangi bir geceyi ihya etmenin iki anlamı vardır. Birincisi o geceyi ihya eden kişinin şahsına yönelik yorumdur. Yani kişi, o geceyi ibadetle geçirmek suretiyle bir çeşit ölüm niteliğindeki uykudan kendisini alıkoyar. Böylece, “Allah, ölenin ölüm zamanı gelince, ölmeyenin de uykusundayken canlarını alır” [Zümer Suresi (39), 42] ayetinde bildirilen duruma uygun bir anlam içerisinde kişi kendi nefsini diriltmiş (ihya etmiş) gibi olur. İkincisi, bizzat o geceye yönelik olan yorumdur. Kişi ibadet ve taatle değerlendirdiği zaman gece, onun için sanki gündüzleştirilmiş yani diriltilmiş bir zaman olur. Bu durum da şu ayetin anlamına uygun düşer: “Allah’ın rahmetinin eserlerine bir bak: Yeryüzünü, ölümünün ardından nasıl diriltiyor?” [Rum Suresi (30), 50].

Herkesin nasibi, gücü nispetinde gecenin ne kadarını ihya etmişse o kadardır. Nitekim Hz. Peygamber’in, yatsı namazını cemaatle kılan kimsenin gecenin yarısını, sabah namazını cemaatle kılanın ise gecenin tamamını ihya etmiş sayılacağına dair bir beyanı da nakledilmiştir (bk. Müslim, Mesacid 260; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 58, 68].

Dördüncü hadiste Hz. Peygamber’in Ramazan’ın son on gününün gecelerini ihya ettiği, ev halkını da buna teşvik ettiği ve tam anlamıyla ibadete soyunduğu bildirilmektedir. Önce şuna işaret edelim ki bu hadiste her ne kadar bütün bir geceyi ihya ettiği anlamında “küllehu” ifadesi geçiyorsa da bu “büyük bir kısmını” ihya ettiği anlamındadır. Zira Hz. Âişe validemiz, Peygamber Efendimiz’in hiçbir geceyi sabaha kadar uyanık geçirmediğini kesin bir şekilde ifade buyurmaktadır. Ancak altıncı hadiste de açıkça görüldüğü gibi Hz. Peygamber, Ramazan ayı girince diğer günlerden daha fazla ibadet ederdi. Özellikle Ramazan’ın son on gününde bu mübarek ayın diğer günlerinden daha fazla kendisini ibadete verirdi. Bu ifadeler, Peygamber’imizin ekseriyetle Ramazan’ın son on gecesini ihya ettiğini göstermektedir. Efendimiz’in bu hareketi, daha doğrusu bu fiilî sünneti, Kadir gecesinin bu günler içinde olduğunu ve onu ihya etmiş olmak için, Kadir gecesinin bulunması muhtemel olan günlerin hepsini değerlendirmeye çalıştığını göstermektedir. Ayrıca hanımlarıyla ilişkiyi kesip onları da ibadet etmeleri için uyandırması o gecelerin bulunmaz birer fırsat olduğunu anlatmaktadır.

1198- وَعَنْهَا قَالَتْ : قُلْتُ : يا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ إِن عَلِمْتُ أَيَّ لَيْلَةٍ لَيْلَةُ القَدْرِ ما أَقُولُ فيها ؟ قَالَ : « قُولي : اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العفْوَ فاعْفُ عنِّي » رواهُ التِرْمذيُّ وقال : حديثٌ حسنٌ صحيحٌ .

1198. Âişe (Radıyallahu anhâ) şöyle dedi:

• Ey Allah’ın Rasûlü! Kadir gecesinin hangi gece olduğunu bilecek olursam, o gece nasıl dua edeyim? diye sordum.
• “Allah’ım! Sen çok affedicisin, affetmeyi seversin. Beni bağışla! diye dua et” buyurdu.

Tirmizî, Daavât 84. Ayrıca bk. İbni Mâce, Dua 5

Bin aydan hayırlıdır denmesinin hikmeti nedir?

Cevap: “Bin ay” seksen üç sene dört aylık bir süreye tekabül eder. Geçmişteki salih kimselerin bir ömür boyu kazandıkları manevi mertebeyi bir gece içinde elde etme fırsatıdır.

Kadir gecesinde uyunmaz diye bir kural var mıdır? Gecenin bir kısmını uyuyarak bir kısmını da ibadet ederek geçirirsek bu geceyi yine de ihya etmiş olur muyuz?”

Cevap: Kadir gecesinde uyunmaz diye bir kural yoktur! Kadir gecesine has bir ibadette yoktur! Yalnızca şu dua vardır.

Hz. Aişe (Radiyallahu anha) şöyle dedi:

Ben; -Ya Rasulallah! Kadir gecesini bilirsem, o gece ne söyleyeyim’ dedim. Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem):

اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي

−‘Ey Allah’ım! Sen çok affedicisin, affetmeyi seversin beni affet’ de! buyurdu.”

Tirmizi: 3742

Hz. Âişe vâlidemizin sorusuna Resûl-i Ekrem Efendimiz’in verdiği cevap ne kadar özlü ve manalıdır: “Allah’ım! Sen çok affedicisin, affetmeyi seversin. Beni bağışla!”

Geçmişte yapılan günahlardan arınmak her Müslümanı son derece mutlu eder. Gelecekte birtakım nimet ve ikramlara kavuşabilmek için önce geçmiş hatalardan temizlenmiş olmanın rahatlığı gerekir. Rahmeti bol ve bin aydan hayırlı olan böyle bir geceye rastladığını fark eden kişinin, önce onu, hatalarını bağışlatma fırsatı olarak değerlendirmesi, bunun için de dua etmesi uygun olur. Bu dua için gecenin herhangi bir saati tayin edilmiş değildir. Her saatinde yapılabilir.

Ayrıca yukarıda geçen hadislerden öğrendiğimize göre Hz. Peygamber, Kadir gecesinin de içlerinde bulunduğu Ramazan’ın son on gününde kendisini ibadete verirdi. Onun bu fiilî sünnetinden anlaşılmaktadır ki, Kadir gecesinde namaz kılmak, Kur’an okumak, dua etmek ve tefekkürde bulunmak sünnettir. Bunların hepsini bir araya getirmek ise, daha isabetli bir davranış olur. Hatta aynı şeylerin Kadir gecesinin gündüzünde de yapılması uygun olur.

Ramazan ve kandil geceleri gibi mübarek gecelerin feyzinden istifade edebilmek için en azından o gecenin akşam, yatsı ve sabah namazlarını cemaatle camide kılmaya özen göstermelidir. Zira böyle yapanların o geceleri değerlendirmiş olacaklarına dair müjdeler bulunmaktadır.

Hadisten öğrendiklerimiz,

1. Kadir gecesinin farkına varan Müslüman, günahlarının bağışlanması için dua etmelidir.
2. Kadir gecesinde “Allah’ım! Sen çok affedicisin, affetmeyi seversin. Beni bağışla!” diye dua etmek sünnettir.
3. Dua ve ibadet etmek, Kur’an okumak ve tefekkürde bulunmak suretiyle kandil geceleri ihya edilmelidir.

Demek ki bu gece en önemli yapmamız gereken ibadet “İSTİĞFAR” yani affedilmeye gayret etmektir. Eğer kul haklarımız, borçlar ve dargınlık ve kırılmalar varsa (daha önceden de anlatıldı sıla-i rahim bahsinde) affedelim ki affedilelim İnşallah.

Kadir gecesi veya başka bir gecenin İHYASI ne anlama gelir konusunu araştırdığımızda esasen, bunun kişiden kişiye değişmesi gerektiğini bilmeliyiz. Üzerinde insanların kul hakları bulunan bir müminin ihyası, o haklardan kurtulmak olmalıdır. Mesela alkol müptelası olan biri o gece ondan kurtulmalıdır. Namaz kusuru bulunan namaza başlamalıdır.

Geceler veya gündüzler fertlerin Allah’ın cennetine ve rızasına ermelerine vesile olması gereken zamanlar olmalıdır.

Ümmeti Muhammed’in bu asırda belki de en çok mağdur olduğu, aslını idrakten mahrum olduğu nimetlerden biri de Kadir gecesi nimetidir. Onlarca yıl yerine bir geceyi ihya ederek abat olup, cennete nail olmak gibi büyük bir nimet ve lütuf vesilesi olan bu gece, gezi ve muhabbet gecesi olamaz. Bunun için Kadir gecesi ile ilgili olarak şu hususlara dikkat edelim:

1-Bu geceyi Allah Teâlâ Ramazan ayı içinde gizlemiştir. 27. gece diye kesin bir bilgi yoktur. En muhtemel günlerin en ihtimalli gecesi, kesinlik ifade etmemektedir. Aslında işin sırrı onu bütün bir ay boyunca arıyor olmaktır.

2-Bilhassa son on gün Kadir gecesi olma ihtimali yüksek olan gecelerdir. Dolayısıyla Ramazan ayının son on gününde daha yoğun ibadet etmek gerekirken, bu ay sonlarına doğru bitkinlikler ortaya çıkmakta ve dolayısıyla gevşemeler gösterilmektedir.

Ashabı kiram ve diğer selef büyükleri mescitlere kapanıp, bu geceyi çevrelerinden uzak, seccadeleri başında tövbe ve istiğfarla, tefekkürle geçirmişlerdir. Onlardan iyisini yapacak durumda değiliz. Kadir Gecesini -camiler bile olsa- gezerek geçirmek, özel yemeklerle ihya etmeye kalkışmak ciddi bir zayiattır. Umudumuzun, kaynaklarımızın zayi edilmesidir.

Davet ve ziyafetlerle bu gece yapılması gereken ibadetler ziyan edilmemelidir.

Kandil gecesini ihya uygulamalarında en çok dikkat edilmesi gereken husus, herhalde ve hiç şüphesiz nafile namazlardır. Her şeyden önce şunu belirtelim: Allah Rasûl’ünün bu geceler mahsus olmak üzere kıldığı bir namaz yoktur. Sadece Kadir gecesi için mutlak ihya emri ve bir de Hz. Aişe validemize öğrettiği “Allah’ım Sen affedicisin, affetmeyi seversin. Beni de affet” duası vardır. [14]

Bunun ötesinde sahih hadisler arasında başka bir şey göstermek mümkün değildir. Buna rağmen bazı kitaplarda soruda bahsedildiği gibi yüz rekât namaz, her rekâtta Fatiha’dan sonra on ihlas veya üç Kadir suresi, bir İhlas vb. rivayet nitelikli bilgilere rastlıyoruz. Rahatlıkla ifade edelim ki; bunların hiçbirinin Efendimiz’e isnadı mümkün olmadığı gibi, bunlar ibadet ahkâmına da aykırıdır. İbadet alanında ortaya konan şeylerin mutlaka Allah Rasûl’ü mahreçli olması şarttır. Aksi takdirde bidatler İslam toplumunu çepeçevre kuşatmaya başlar. Zaten bugün olan da bundan başka bir şey değildir. Kaldı ki Efendimiz (Sallalahu aleyhi vessellem) “Kim şu dine uymayan bir şeyi uyduracak olursa, bu merduddur, kabul edilmez.” [15] buyurarak buna asırlar önce işarette bulunmuştur. Onun için Efendimiz’den mervi olmayan, başka bir tabirle mesnûn olmayan, bir ibadet şeklini dayatmak doğru olmasa gerektir.

Ubâde bin Samit (Radiyallahu anh) şöyle dedi:

“Nebi (Sallallahu aleyhi ve sellem) Kadir gecesini bize haber vermek için mescide çıkmıştı. Müslümanlardan iki adam kavga ettiler. Bunun üzerine Nebi (Sallallahu aleyhi ve sellem):

‘Kadir gecesini size haber vermek için çıkmıştım, falan ve falan birbiriyle kavga ettiler (onun malumatı benden) kaldırıldı. Böyle olması sizin için belki daha hayırlıdır. Sizler onu (yirmiden sonraki) dokuzuncu, yedinci, beşinci gecelerde arayınız’ buyurdu.”

Buhari 1874,

Kadir Gecesinin Manası:

Leyle-i Kadr, tazyik gecesi, darlık gecesi anlamına gelmektedir. O gece Melekler yeryüzüne o kadar çok inerler ki, yeryüzü onlara dar geldiği için bu geceye Kadr gecesi denmiştir.

Unutmayalım ki bu kitabı hayatımıza indirdiğimiz gece bizim de Kadir gecemiz olacaktır. Kadr-u kıymet bilme gecesi… Bu kitabın hayatımızdaki kadr-u kıymetini anladığımız ve onu elimize aldığımız gece bizim için Kadir gecesi olacaktır. Kur’an’ın hayatımızdaki kadr-u kıymetini bilme ve anlama gecesi. Eğer böyle değilse geceler hep aynıdır. O geceye tesadüf etmek fazla bir şey ifade etmeyecektir. Bakın Rabbimiz burada “enzele” ifadesini kullanıyor. Enzele, inzal, tenzil, tenzili rütbe yüksekten indirmek anlamına geliyor. Rabbimiz biz onunla yol bulalım, yolumuzu ona sorarak bulalım diye onu mele-i a’lâdan dünyaya indiriyor. Öyleyse bizler de Rabbimizin yaptığının tam tersini yapmaya kalkmayalım. O indirirken biz kaldırmaktan yana olmayalım. O indirirken biz raflara kaldırmaktan yana olmayalım. Kur’an’a hürmet, onu kimsenin el değemeyeceği yüksek yerlere kaldırmak değil, sürekli onu el altında bulundurup sürekli onu elden düşürmemeye ve onunla bilgilenmeye çalışmaktır. Biz de indirelim onu hayatımıza, biz de alalım onu elimize ve en çok bu kitapla beraber olalım ki onunla hayatımız bereketlensin, hayatımız şeref kazansın.

Kadir kelimesinin bir başka anlamı da “takdir”, “kaderdir”. (Duhân 4)

Rabbimiz buyuruyor ki, her hikmetli iş bu gecede ayrışır, ayrıştırılır. Her önemli muhkem iş, her sağlam iş o gece ayrıştırılır ve takdir edilir. Her önemli iş icra edilmek üzere o gece karara bağlanır, yazılır ve takdir edilir. Kâinatın kaderiyle, insanların ve tüm varlıkların kaderleriyle ilgili olan tüm olayların bir yıllık takdiri, ya da değerlendirilmesi bu gecede yapılır. Gelecek seneye kadar kulların kaderleri, kulların rızıkları, ecelleri ve başlarına gelecekler, olup bitecekler ayrıntılı bir şekilde bu gecede belirlenir ve karara bağlanır. Unutmayalım ki bir tek ayeti anlayıp, idrak edip hayatı onunla düzenleme kavgasına girdiğimiz zaman bile bilelim ki bu bizim için o ayetten habersiz geçirdiğimiz bin aydan daha hayırlı ve bereketlidir. Her gece vahiyle beraber miyiz, değil miyiz? Veya ömrümüzde ne kadar Kadir gecemiz var? Eğer gece Kur’an’la beraber değilsek, Kur’an’ın kadr-u kıymetini bilememişsek ömrümüzde bizim hiç Kadir gecemiz olmamış demektir. Selâm, selâmet olan her bir iş için. Her bir hayırlı iş için. Melekler, bereket için inerler. Selâm için, selâmet için, esenlik ve huzur için inerler. Hadislerden de anladığımız gibi Kur’an okuyan mümini dinlemek, Kur’an’daki Allah’ın emirlerini zikreden, Allah’ın kendilerinden istediği hayatı zikredip, hatırlayıp onu yaşama kavgası veren zikir ehlinin zikirlerine katılmak için inerler.

Tabi selam, barış anlamına gelen silm, İslâm, teslim ve cennet anlamlarına gelmektedir. Cennetin bir adı da biliyoruz ki Dâru’s Selam’dır. Öyleyse melekler müminlere bunları tavsiye ediyorlar, müminler için esenlik diliyorlar, teslimiyet diliyorlar, cennet diliyorlar.

Kadir Gecesinin 27. Gece Olduğuna İlişkin Bir Delil Var Mıdır?

Her ne kadar Ramazan ayının yirmi yedinci gecesinin Kadir gecesi olabileceğine dair ümmetin genel bir kabul ve tercihi bulunmakta ise de bunun sadece ihtimallerden birisi olduğunu söyleyebiliriz.

İnsanların boşluk yaşamamaları ve bu gecenin varlığını unutmamaları, faziletlerle dolu bu geceyi öncesiyle ve sonrasıyla hatırlamaları için pek çok ihtimallerden birisi olan Ramazan’ın 27. gecesine değer atfedilmiş, geçmişten günümüze Kadir Gecesi olması ümidi ve telakkisiyle ihya edilmiştir.

Esasen Ramazan gecelerini ihya etmenin fazileti çok büyüktür. İhya edilen gece, Kadir gecesi olmasa bile, her hâlükârda Ramazan gecesi ihya edilmekte ve katiyen boşa gitmemektedir.

Kadir gecesinin alâmetleri hakkında ise gece gökyüzü şöyle olur yahut böyle olur şeklinde bazı haberler yer almaktadır. Ancak bu tür alâmetlerin her seneki Kadir gecesi için geçerli olduğu söylenemez. Nitekim soruda da geçen rivayetle meseleyi tahlil edelim:

Tabiin ravilerinden Zir b. Hubeyş anlatıyor: “Ben, ashaptan Ubey b. Ka’b’a (r.a.) dedim ki: Bana Kadir gecesinden bahseder misin? Zira sahabeden İbn Mes’ûd (r.a.) bu gecenin mahiyeti sorulduğunda “Kim bir yılı ihya ederse ona rastlar” diye cevap vermektedir.”

Bunun üzerine Übey (r.a.) şöyle dedi: “Allah, İbn Mes’ud’a rahmetiyle muamele buyursun, zira o, Kadir gecesinin Ramazan ayında bulunduğunu biliyordu. Muhakkak ki o (Kadir gecesi) Ramazan’dadır ve yirmi yedinci gecesindedir.”

Muhaddislerden Müsedded, bu hususa şu yorumu getirmiştir:

“Öyle anlaşılıyor ki, İbn Mes’ud, halkın ibadet u taatte gevşemelerini istemediği için bütün senenin günlerini ihya etmeyi tavsiye etmektedir.”

Zir b. Hubeyş sözünü şöyle sürdürür: Ben, Ubey b. Ka’b’a, “Peki bunu nasıl biliyorsun?” diye sordum. Ubey (r.a.), Rasûlullah’ın bize bildirdiği alâmetle biliyorum, diye cevap verdi.

Bu rivayeti nakleden tebe-i tabiin ravisi Âsım, Zir b. Hubeyş’e bu alametin ne olduğunu sorar. O da şöyle cevap verir:

Bu gecenin sabahında güneş tas gibi doğar, yükselinceye kadar pırıltısı olmaz.

(Müslim, Salatu’l-musâfirîn 179, Sıyâm 219; Tirmizî, Savm 71, Tefsîr’us-sure 97/2; Ahmed b. Hanbel, I, 406, 457; V, 130-324)

Kadir Gecesinin alametleriyle ilgili kaydedilen bu tür hususlar, bizzat merfu yani Peygamberimize ait olmayıp, mevkuf/sahabi ve maktu/tabiin rivayetleridir.

Öyle ki, bir defaya mahsus olarak Hz. Peygamber’in (Sallalahu aleyhi vessellem) hayatında Kadir gecesi yağmurlu geçmiştir. O gecenin sabahında güneş, puslu bir ufukta idi ve parlak vaziyette değildi. Ancak yükseldikten sonra parlaklığı belirgin hale gelmişti.

Dolayısıyla sonraki seneler için böyle bir alamet görülmediği gibi bu alametin sürekli olması da söz konusu değildir.

Kadir gecesinin tespitiyle ilgili olarak Hz. Peygamber’in (Sallalahu aleyhi vessellem) hadislerinde kesin ve net olarak hangi gece olduğu ifade edilmemekle birlikte Ramazan ayının bütününe veya bazı gecelerine özellikle de son on geceye, hatta bunlardan tek gecelere atıfta bulunulmuştur.

Kadir Gecesinin Gizlenmesindeki Hikmetler

Kadir gecesinin gizlenmesinde pek çok hikmetler vardır. Bu hikmetlere geçmeden önce konuyla ilgili Enes b. Mâlik’in (r.a.) Ubâde b. Sâmit (r.a.)’den naklettiği şu rivayeti kaydedelim:

“Rasûlullah (Sallalahu aleyhi vessellem) bize Kadir gecesini haber vermek üzere mescide çıkmıştı. Ancak mescitte iki şahıs tartışmaktaydı. Derken Rasûlullah (Sallalahu aleyhi vessellem) onlarla meşgul oldu ve daha sonra bize şöyle buyurdu:

“Ben size Kadir gecesini haber verecektim, ama bu iki şahsın tartışması sebebiyle bana o gecenin hangi gece olduğu unutturuldu. Umulur ki böylesi sizin için daha hayırlıdır. İyisi mi siz Kadir gecesini (Ramazan’ın son) dokuz, yedi ve beşinci gecelerinde arayınız.” (Buharî, Leyletu’l-Kadr 5)

Bu rivayette de görüldüğü üzere Cenabı Hak, bazı şeyleri bir takım hikmet ve maslahatlara binaen gizlemiştir. Bizim için sır olan bu şeylere bazen sürpriz mükâfatlar vaat etmiştir.

Nitekim Ramazan ayında Kadir gecesini gizlediği gibi, Cuma gününde icabet saatini, yüzlerce ismi arasında İsm-i A’zamı gizlemiştir. Rızasını taat ve ibadetler içerisinde, gazabını haramlar ve isyanlar içerisinde, eceli de yaşanan bir ömür içerisinde saklamıştır.

Bunlar gizli kaldıkça sair efrat dahi kıymettar kalır, ehemmiyet verilir. İnsanlara net olarak bildirilmeyen bu gaybi hususlarda birçok hikmet ve maslahatlar bulunmaktadır.

Bununla beraber kullara düşen görevlerden bazıları şunlardır:

• İbadet ve taate ciddiyetle devam etmek,
• Allah’ın rızasını kazanma istikametinde azim ve sebat göstermek,
• Bir ömür boyu gaflete düşmeden sürekli teyakkuz halinde bulunmak,
• Yasaklardan mümkün olabildiğince kaçınmak,
• Salih amellere devam etmek,
• Yüksek fazilete ulaşmak,
• Neticede Allah’ın rıza ve rıdvanına nail olmak

Hadisin ifadesiyle:

“Allah katında salih amellerin en sevimlisi, az da olsa devamlı yapılandır.” (Buharî, Rikâk 18; Müslim, Salâtu’l-musâfirîn 216)

Ramazan ayını oruç tutarak, namaz kılarak, Kur’an okuyarak, evrat ve ezkâra devam ederek dua ve ibadetlerle ihya eden kimse, salih amellerle manevi hayatını süslemektedir.

Bu ibadetlere bütün Ramazan boyunca devam eden ve din kardeşlerini duasına ortak eden kimse, Kadir gecesinin bereketine nail olur. Bizzat Kadir gecesini ihya edemese bile, ihya eden din kardeşlerinin duasına dâhil olduğu için o gecenin faziletinden hissedar olur.

Kadir gecesinin kesin olarak belirlenmemesinin hikmeti üzerinde duran âlimler, bu durumun gecenin feyzinden istifade etmek için daha uygun olduğunu söylemişlerdir. Zira Kadir gecesinin bildirilmesi halinde fertler, sadece o geceyi ihya etmekle yetinebilirlerdi.

Hâlbuki kısmî belirsizlik sayesinde müminlerin Kadir gecesi ümidiyle bütün Ramazan gecelerini ibadet şuuru içerisinde geçirmeleri söz konusudur.

Ayrıca Kadir gecesinin bildirilmemesi yoluyla fertlerin bilerek ona saygısızlık göstermeleri veya tazimde aşırıya kaçmaları önlenmiş olur. (Fahreddin er-Râzî, Mefâtihu’l-gayb, Kadir Suresinin tefsiri)

Bu geceye ihtimam ve tazim gösteren müminler, Kadir gecesinin hayır ve bereketine ermek için muhtemel geceleri ganimet bilip ihya etmeyi; dua ve niyazlarını umumileştirerek bütün din kardeşlerini dualarına dâhil etmeyi yeğlemektedirler.

Sonuç:

Kaydedilen rivayetleri Buhari ve Müslim gibi en sahih kaynaklarda yer alan hadisler ışığında değerlendirecek olursak şu sonuca varabiliriz:

Ramazan ayının son on gecesine ve hususiyle tek gecelere işaret eden hadisler, sıhhat bakımından daha sahih rivayetlerdir.

Bu gecenin gizlenmesindeki hikmet ve maslahatlar da gözetilerek müminlerin Ramazan gecelerini bütünüyle ihya etmeleri, hiç olmazsa son on geceyi dolu dolu değerlendirmeleri ve böylece Kur’an’da haber verilen bin aydan –ki seksen üç sene dört ay yahut otuz bin gece demektir- daha hayırlı bir zaman dilimini kazanmaları mümkündür.

Esasen her hususta ümmetine örnek olduğu gibi, Kadir gecesini değerlendirme konusunda da en güzel örneği Hz. Peygamber (Sallalahu aleyhi vessellem) bizlere sunmaktadır.

Nitekim O, Ramazan ayının son on gününü ve gecesini itikâfta geçirmek suretiyle en isabetli yolu tutmaktadır. (bk. Buhari, İtikâf: 1; Müslim, İtikâf: 2)

Hz. Peygamber (Sallalahu aleyhi vessellem), itikâfta bulunduğu süre içerisinde Allah’a ibadet-ü taatte bulunmakta, dua, tövbe ve istiğfar etmekte, evrat, ezkâr, Kur’an tilaveti, namaz ve niyazlarla dopdolu bir kulluk yolunu temsil etmektedir.

Böylece hem Ramazan ayını dolu dolu geçirmekte hem de Kadir gecesi olması muhtemel geceleri değerlendirmektedir. Yakınlarını uyandırmakta, ashabına ve dolayısıyla sonradan gelecek ümmetine de bilfiil örnek olmaktadır.

Allah Celle’den gecenizin mübarek olmasını ve bu geceden nasibinizi alıp günahlarından arınmış olup cehennemden kurtulup ebedi cennete lâyık olanlar zümresinde ayaklarınızın ve gönüllerinizin de sabit olmasını, Müslümanlar olarak yaşayıp Müslüman olarak bu ruhu teslim etmenizi niyaz ederim.

Esenlikte kalın, affolunanlardan olun.

Kaynaklar:

Açıklamalı Riyazussalihin

M. Yaşar Kandemir, Erkam Yayınları

Şifa tefsiri, Mahmut Topbaş

Fetva meclisi, Nureddin Yıldız