Zevc kelimesinin Türkçedeki karşılığı “eş, çift” demektir. Bu kelimenin aslı Arapça olup, “Zace ” fiilinden türemiş bir isim, çoğulu da “ezvac” olarak gelmektedir.

( زَوج: /الجمع : أزواجزاجَ: (فعل)
(زَاجَ، يَزُوجُ، مصدر زَوْجٌ

Kur’an’da bu kelime tam 83 defa geçmektedir. Beş yerde fiil olarak gelmiştir. Diğer ayetlerde zevc, zevceyni/zevcani ve ezvac olarak geçmektedir.
Kur’an’daki âyetleri incelediğimizde; zevc kelimesinin üç şekilde kullanıldığını görmekteyiz.
İlk olarak evlilikle olan “eş, karı- koca” anlamında kullanılmıştır. İkinci olarak karin(قرين )yani sürekli onunla olan, yanında olan manasında son olarak da sınıf, sıfat ve çeşitlilik olarak kullanılmıştır.
Yasin Suresi 36.ayette;
“Yerin bitkilerinden, kendi nefislerinden ve daha bilemeyecekleri şeylerden bütün çiftleri yaratan Allah’ın şanı ne yücedir” buyurulur.
Çift yaratılma özelliği hem bitkiler hem canlılar hem insanlar hem de Allah’ın dışında bilmediğimiz bütün varlıklar için geçerlidir.
Kur’an’da kullanılan her kelimenin özel anlamının olduğunu ve bu kelimenin yerine eş anlamlı kelimenin kullanılamayacağı, kullanıldığı takdirde ahenk ve estetiğin bozulup anlam bulanıklığı olacağını belâgat ilmiyle uğraşan âlimler bildirmektedir.
Bunlardan; zevc(eş) ve imrae(Kadın) kelimelerinin arasındaki farkları inceleyip kullanım alanlarına bakarak, aralarındaki ince farkı anlamaya çalışalım.
( زوج و امرأة )
Türkçemizde, eşi, karısı, hanımı diye kullandığımız bu kelimenin, Kur’an’da farklı anlamda kullanıldığını görünce Kur’an’ın belagat ve edebine hayran kalmamak mümkün değildir.
İmrae (kadın) kelimesi, Kur’an’da, eşlerin arasında tam uyum olmadığı, inanç farklılığı olduğu durumlarda kullanılmıştır. İnanç bakımından uyumlu olanlar için seçilen kelime “zevc” olmuştur.
Nuh ve Lut aleyhisselamın hanımları için “imrae” (kadın) kullanılmasının sebebi; eşlerine iman etmediklerinden, aynı inancı paylaşmadıklarından dolayıdır. Ayrıca firavunun karısı Asya da adı zikredilmeden, Kasas Suresi 9. ve Tahrim Suresi 11.âyetlerde “imrae” kelimesiyle, Firavunun karısı olarak geçer.
Yusuf Suresinde, Yusuf aleyhisselama iftira atarak kocasına ihanet etmek isteyen Aziz’in karısı da zevc değil “imrae” olarak geçmektedir. (Yusuf, 30)
İbrahim aleyhisselamın eşi (Zariyat 28,29) ve Zekeriya aleyhisselamın eşi (Meryem, 5) için olduğu gibi çocuğu olmayan hanımlar için de “imrae” kelimesi kullanılmıştır.
Nisa Suresi 12. ayette çocuğu ve babası olmayan kadın için, Ali İmran Suresi 35.ayette de Meryem’in annesi dul olduğu için “imrae” kelimesi kullanılmıştır.
Kasas Suresi 23. ayette Şuayb aleyhisselamın bekar olan kızları için de (imraetani) iki kadın, kelimesi kullanılmıştır.
Ayrıca bu kelimenin yazılımında da incelik vardır. Eğer kocası ile yan yana zikredildiyse, “امرات” açık te ile yazılır. Nisa 128. ayette evli olsa da kocasına nisbet edilmediyse kapalı ( ة) ile( امرأة)، yazılır.
Zevc çoğulu ezvac olan kelime ise; evlilik bağı olan her karı ve koca için kullanılır.
Âdem aleyhisselamın yaratıldığı özden eşi Havva annemizin yaratılması (Nisa, 1) ve bu eşler arasına sevgi ve rahmet koymasında (Rum, 22) “zevc” kelimesi ile ifade edilir.
Tüm bu tanımlardan sonra anlıyoruz ki; birinin eşi olmak, onunla aynı inancı paylaşmayı gerektirir.
Bu durumda şu soruyu sormak gerekir: “Karı-koca olarak mı eş arıyoruz, zevc olarak mı?”
Eşimizle -zevcimizle- aynı inanç, aynı zihniyet ve aynı sona ulaşmak için bir bütün olmalıyız.
Yıllarca biriyle beraber olunsa da aynı zihniyet, inanç ve ahlâk paylaşılmazsa onunla sadece bu hayatta yaşanmış olur. Cisimlerin birlikte olduğu, ruhların farklı olduğu evlilikler, aileler oluşur.
Tabi ki her eş hayırlı, salih eş değildir. Fikirleri birlikte olup şer, kötü duygu ve batıl inançlarda birleşenler de birbirlerine eştirler.
Bizim dilimizde bazı çevrelerce eş kelimesinin kullanılması çok hoş görülmemiş, bunun yerine arkadaş manasına gelen refika, hâtun gibi kelimeler daha uygun görülmüştür.
Kur’an’da ise, Rabbimiz, Âdem ve Havva aleyhisselam için:
” وَقُلْنَا يَٓا اٰدَمُ اسْكُنْ اَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ”
“Biz dedik ki: “Ey Âdem! Sen ve eşin cennete yerleşin” buyurarak, Havva annemiz için, “zevç” kelimesini kullanmıştır.
Nisa suresi 57.ayette de “İman edip salih ameller işleyenleri ise, altlarından ırmaklar akan cennetlere koyacağız. Orada ebedî olarak kalacaklar. Onlara orada tertemiz eşler vardır. Onları, koyu gölgeler altında bulunduracağız” demektedir. Bu tertemiz eşler sadece, iman edip salih ameller işleyenlere verilecektir.
Yine Rabbimiz cennetleri zikrederken tertemiz eşleri de bildirmektedir. İnsanın mutluluğunun kemâle ermesi eşi ile beraber olmasıyla mümkündür.
Bunu ilk zikrettiğimiz âyette de görürüz. Âdem aleyhisselamın cennetteki eşi Havva annemizdir.
Burada aslında, sürekli tartışılan ve yanlış mecralara sürüklenen eşitliğe de bir gönderme vardır. Zevc= çift, eş, birbirini tamamlar.
Bir ayakkabının eşi olmasa nasıl diğerinin hükmü olmuyorsa aslında erkek ve kadın için de durum budur.
Normal şartlarda, mutluluğu sünnetullaha uygun şekil de arayan bir kişinin yalnız kalması çok zordur. Mutlaka eşini arar ve kendine uygun bir eş bulunca sükuna erer, huzura kavuşur. Rabbimizin bu mucizesi, sükûnet bulacağımız eşleri bizim için yaratması ne büyük bir nimettir.
“Kendilerinde sükûnet bulup (huzura kavuşasınız diye) sizin için nefislerinizden eşler yaratması, aranızda sevgi ve merhamet kılması da O’nun ayetlerindendir. Şüphesiz ki bunda, düşünen bir topluluk için ayetler vardır.” (Rûm, 21)
Düşünen, aklını kullanan herkes bu âyetten ders çıkarmaktadır. Bu dünyada verilen bu nimet iken bir de âhiretteki mükâfatı da vardır. Bu dünyadaki seçtiğiniz tertemiz eşlerinizin âhirette de eşlerinizin olması için, takva sahibi, Allah’tan korkan kullardan olmak gerekir.
“De ki: “Size bundan daha hayırlısını haber vereyim mi?” Takva sahipleri için Rablerinin katında, altından ırmaklar akan ve içinde ebedî kalacakları cennetler vardır. Tertemiz eşler ve Allah’ın rızası da vardır. Allah, kullarını görendir.” (Âl-i İmran, 15)
Bazen insanlar dış görünüş itibariyle birbirine uymayan eşler görünce şaşırabilir. Aslında onlar gece ve gündüz gibi, siyah ve beyaz gibi, zıt gibi görünüp birbirini tamamlayan uyumlu eşler olabilirler. Biri çok öfkeli biri çok sakin, biri çok aktif biri az hareketli veya biri uzun diğeri kısa olabilir. “Tencere yuvarlanmış kapağını bulmuş” tabiri birbirini bulan, uyumlu eşler için kullanılır. Uyumlu eş bulmak için Rabbimizden yardım dilemeliyiz. Mutlu yuvaların kurulması, birbirine uygun, uyumlu eşlerin seçimine bağlıdır.
Dünya da insana verilen rızkın yarısını salih eş diğer yarısını da başka nimetler oluşturur. İnsana verilen en büyük nimetlerden biridir salih eş, zevc . Birine zenginlik, zeka, salih amelleri yapma kuvveti veya sağlık gibi nimetler verilse, bu verilen nimetleri bir ölçüye koysak, birine de salih eş verilse; o kişiye verilen nimetlerin yarısına salih zevc ile kavuşmuştur.
Aslında çoğunlukla insanlar bu önemli hazineden habersiz, sahip oldukları salih zevci ellerinden kaçırabiliyor, kıymetini takdir edemeden bu büyük nimeti ziyan edebiliyorlar. Rabbimiz çocuklarımızı, gençlerimizi salih zevclerle karşılaştırsın. Her müminin evini, en büyük huzurun, sekinenin, mutluluğun olduğu hanelerden kılsın. Bu nimete de sadece Allah’tan tam olarak korkan, çekinen, muttakiler erebilir.
اُدْخُلُوا الْجَنَّةَ اَنْتُمْ وَاَزْوَاجُكُمْ تُحْبَرُونَ 70
“Siz ve eşleriniz (Allah tarafından) ağırlananlar olarak cennete giriniz.” (Zuhruf, 70)
Eşlerimizle, çocuklarımızla, Allah tarafından ağırlananlar olarak, “cennete buyurun, girin” denilenlerden olmak ümidiyle.
Selâmetle kalın.

Sevgi Yağcıoğlu

15.05.2022
Pazar
14 şevval 1443
Kaynak: معجم عربي
Arapça sözlük